Chào bà con nông dân và các bạn yêu thích làm vườn! Cây mía không chỉ là nguồn nguyên liệu chính cho ngành đường mà còn mang lại thu nhập ổn định cho nhiều gia đình. Tuy nhiên, để có một vụ mía bội thu, việc quản lý sâu bệnh hại cây mía là vô cùng quan trọng. Những loại sâu bệnh này không chỉ làm giảm năng suất, chất lượng mía mà còn có thể gây thiệt hại kinh tế nặng nề nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời. Bà con có bao giờ đau đầu vì ruộng mía tự nhiên héo nõn, hay xuất hiện những cây có ngọn như cây roi đen sì chưa? Đó chính là những dấu hiệu cho thấy kẻ thù giấu mặt đang tấn công vườn mía của chúng ta. Hãy cùng Airnano tìm hiểu kỹ hơn về các loại sâu bệnh hại cây mía phổ biến và cách phòng trừ chúng một cách hiệu quả nhất nhé!
Các loại sâu hại phổ biến trên cây mía
Ruộng mía xanh tốt là thế, nhưng ẩn chứa bên trong là rất nhiều loài sâu hại luôn rình rập. Việc nhận biết sớm các đối tượng này là chìa khóa để bảo vệ thành quả lao động. Dưới đây là 5 “kẻ phá hoại” thường gặp nhất:
a. Sâu đục thân mía (Chilo spp., Scirpophaga spp.)
- Triệu chứng nhận biết: Đây là đối tượng gây hại cực kỳ phổ biến. Bà con để ý sẽ thấy nõn mía bị héo, có thể rút ra dễ dàng (triệu chứng “cờ héo”). Trên thân cây xuất hiện các lỗ đục nhỏ, bên trong có đường hầm do sâu non ăn phá và phân sâu màu nâu đen. Ấu trùng có màu trắng sữa hoặc hồng nhạt, đầu nâu.
- Giai đoạn cây bị hại mạnh: Sâu thường tấn công mạnh nhất vào giai đoạn mía đẻ nhánh và vươn lóng.
- Tác hại: Sâu ăn vào phần mô mềm bên trong thân, làm tắc nghẽn mạch dẫn, khiến cây sinh trưởng kém, giảm hàm lượng đường (chữ đường), thân mía dễ bị gãy đổ khi gặp gió mạnh. Các lỗ đục còn tạo điều kiện cho nấm bệnh xâm nhập gây thối thân. Thiệt hại năng suất do sâu đục thân gây ra là rất đáng kể.
- Cách xử lý:
- Thu gom và tiêu hủy tàn dư cây mía sau thu hoạch để diệt nhộng.
- Bẫy đèn bắt trưởng thành vào đầu vụ.
- Thả ong mắt đỏ (Trichogramma spp.) ký sinh trứng sâu.
- Khi mật độ sâu cao, có thể sử dụng các loại thuốc trừ sâu đặc trị theo khuyến cáo của cơ quan bảo vệ thực vật địa phương. [Chi tiết về Sâu đục thân mía]()
b. Rệp sáp hại mía (Saccharicoccus sacchari)
- Triệu chứng nhận biết: Rệp sáp thường bám thành từng đám ở bẹ lá, đốt thân, đặc biệt là dưới các lớp bẹ khô. Chúng có hình bầu dục, màu hồng nhạt, bên ngoài phủ một lớp sáp trắng như bột phấn. Cây bị hại thường có kiến đen bu quanh (do kiến ăn mật do rệp tiết ra).
- Giai đoạn cây bị hại mạnh: Rệp phát triển mạnh trong điều kiện khô nóng, thường gây hại nặng từ giai đoạn mía vươn lóng đến khi thu hoạch.
- Tác hại: Rệp chích hút nhựa cây làm cây sinh trưởng còi cọc, lóng ngắn, giảm chất lượng nước mía. Chất thải của rệp còn tạo điều kiện cho nấm bồ hóng phát triển, làm đen vỏ cây, ảnh hưởng đến quang hợp.
- Cách xử lý:
- Bóc tỉa lá già, lá khô thường xuyên để ruộng mía thông thoáng, hạn chế nơi ẩn náu của rệp.
- Bảo vệ các loài thiên địch như bọ rùa, kiến vàng.
- Khi rệp nhiều, có thể phun các loại thuốc trừ sâu có tính lưu dẫn hoặc tiếp xúc, chú ý phun kỹ vào các bẹ lá. [Biện pháp sinh học trị rệp sáp hiệu quả]()
c. Bọ hung hại gốc mía (Alissonotum spp.)
- Triệu chứng nhận biết: Cây mía đang xanh tốt bỗng dưng héo rũ đột ngột vào ban ngày, ban đêm có thể tươi lại nhưng sau vài ngày thì héo hẳn và chết. Nếu nhổ cây lên sẽ thấy phần gốc và rễ bị ấu trùng bọ hung (sùng đất) màu trắng kem, thân cong hình chữ C ăn phá. Con trưởng thành là bọ cánh cứng màu nâu đen, thường hoạt động vào ban đêm.
- Giai đoạn cây bị hại mạnh: Ấu trùng (sùng) gây hại mạnh nhất vào mùa mưa, khi đất ẩm, chúng ăn rễ non và gốc cây.
- Tác hại: Sùng ăn đứt rễ, làm cây không hút được nước và dinh dưỡng, dẫn đến héo và chết hàng loạt, gây thất thu nghiêm trọng, đặc biệt là ở mía tơ và mía gốc năm đầu.
- Cách xử lý:
- Cày sâu bừa kỹ trước khi trồng để diệt sùng và nhộng trong đất.
- Bắt bọ hung trưởng thành bằng bẫy đèn vào đầu mùa mưa.
- Sử dụng nấm xanh, nấm trắng ký sinh côn trùng để trộn vào đất hoặc tưới gốc.
- Xử lý đất bằng thuốc trừ sâu dạng hạt trước khi trồng hoặc rải vào gốc khi phát hiện sùng gây hại.
d. Rầy mềm hại lá mía (Melanaphis sacchari)
- Triệu chứng nhận biết: Rầy mềm tập trung thành từng đám đông ở mặt dưới lá non và nõn mía. Chúng có kích thước nhỏ, màu vàng nhạt đến nâu sẫm, có cả dạng có cánh và không cánh. Lá bị hại thường cong queo, biến dạng, có thể phủ lớp mật đen do nấm bồ hóng phát triển.
- Giai đoạn cây bị hại mạnh: Rầy phát triển mạnh trong điều kiện thời tiết nóng ẩm, thường gây hại nặng trên mía tơ và giai đoạn cây đang phát triển thân lá mạnh.
- Tác hại: Rầy chích hút nhựa làm lá non biến dạng, cây sinh trưởng kém. Nghiêm trọng hơn, rầy mềm là môi giới truyền bệnh virus khảm lá mía, một trong những bệnh rất nguy hiểm.
- Cách xử lý:
- Kiểm tra ruộng mía thường xuyên để phát hiện sớm.
- Bảo vệ thiên địch như bọ rùa, bọ cánh lưới.
- Phun trừ bằng các loại thuốc trừ sâu có tác động tiếp xúc hoặc lưu dẫn khi mật độ rầy cao, chú ý phun mặt dưới lá.
e. Sùng trắng (Bọ rầy non) hại rễ (Lepidiota spp.)
- Triệu chứng nhận biết: Tương tự như bọ hung, ấu trùng sùng trắng cũng sống trong đất, ăn rễ mía. Cây bị hại có biểu hiện sinh trưởng chậm, còi cọc, lá úa vàng, nặng có thể bị héo và chết. Sùng trắng thường có kích thước lớn hơn sùng của bọ hung, màu trắng ngà.
- Giai đoạn cây bị hại mạnh: Gây hại chủ yếu trong mùa mưa, khi ấu trùng phát triển mạnh.
- Tác hại: Ăn phá bộ rễ, làm giảm khả năng hấp thu dinh dưỡng và nước, khiến cây suy yếu, giảm năng suất và chữ đường.
- Cách xử lý:
- Biện pháp canh tác: Cày ải phơi đất, luân canh với cây trồng khác (như đậu, lạc) để cắt đứt nguồn thức ăn.
- Thu bắt trưởng thành bằng bẫy đèn.
- Sử dụng các chế phẩm sinh học chứa nấm Metarhizium anisopliae hoặc Beauveria bassiana để xử lý đất.
- Xử lý đất bằng thuốc hóa học dạng hạt khi mật độ sùng cao.
Các loại bệnh hại phổ biến trên cây mía
Bên cạnh sâu hại, các loại bệnh do nấm, vi khuẩn, virus cũng là nỗi lo lớn của bà con trồng mía. Việc phòng bệnh luôn dễ dàng và ít tốn kém hơn chữa bệnh.
a. Bệnh than đen (Ustilago scitaminea)
- Triệu chứng: Dấu hiệu đặc trưng nhất là ngọn mía mọc ra một cấu trúc dài, cong queo như cây roi màu đen, được bao phủ bởi hàng triệu bào tử nấm. Cây bị bệnh thường mọc nhiều chồi phụ ở gốc, lá nhỏ và hẹp hơn bình thường.
- Tác nhân gây bệnh: Do nấm Ustilago scitaminea. Bệnh lây lan chủ yếu qua hom giống bị nhiễm bệnh và bào tử nấm phát tán theo gió, nước tưới, dụng cụ canh tác.
- Cách xử lý:
- Sử dụng giống mía kháng bệnh.
- Xử lý hom giống bằng nước nóng (52°C trong 30 phút) hoặc thuốc фунгицид trước khi trồng.
- Nhổ bỏ và tiêu hủy ngay những cây bị bệnh, tránh làm rơi vãi bào tử đen ra ruộng. Vệ sinh dụng cụ dao, cuốc sau khi chặt bỏ cây bệnh.
- Luân canh cây trồng. [Tìm hiểu thêm về Bệnh than đen mía]()
b. Bệnh thối đỏ thân (Colletotrichum falcatum)
- Triệu chứng: Khi chẻ dọc thân cây mía bị bệnh, sẽ thấy các vệt hoặc đốm màu đỏ tươi chạy dọc theo thớ mía, xen kẽ với những vùng mô màu trắng. Phần thân bị bệnh thường có mùi chua như rượu. Bên ngoài, lá của các lóng bị bệnh có thể bị vàng hoặc khô từ chóp lá vào.
- Tác nhân gây bệnh: Do nấm Colletotrichum falcatum. Nấm xâm nhập qua vết thương cơ giới (do sâu đục, gió làm nứt, vết dao chặt…).
- Cách xử lý:
- Chọn giống kháng bệnh.
- Tránh gây tổn thương cho thân cây trong quá trình chăm sóc, thu hoạch.
- Phòng trừ tốt sâu đục thân vì vết đục là cửa ngõ cho nấm xâm nhập.
- Đảm bảo ruộng mía thoát nước tốt, tránh úng ngập.
- Thu gom và tiêu hủy tàn dư cây bệnh sau thu hoạch.
c. Bệnh trắng lá (Do Phytoplasma)
- Triệu chứng: Lá mía non mất màu xanh hoàn toàn, chuyển sang màu trắng hoặc vàng kem đồng nhất, đôi khi có sọc xanh xen kẽ. Cây bị bệnh nặng sẽ còi cọc, lóng ngắn, mọc nhiều chồi phụ yếu ớt, lá nhỏ và cứng.
- Tác nhân gây bệnh: Do vi khuẩn dạng sợi Phytoplasma. Bệnh lây lan chủ yếu qua rầy xanh (Matsumuratettix hiroglyphicus) và qua hom giống bị nhiễm bệnh.
- Cách xử lý:
- Biện pháp quan trọng nhất là sử dụng hom giống sạch bệnh, từ những ruộng mía khỏe mạnh, không có triệu chứng bệnh.
- Nhổ bỏ và tiêu hủy kịp thời những cây có biểu hiện bệnh để tránh lây lan.
- Kiểm soát tốt rầy xanh môi giới truyền bệnh bằng thuốc trừ sâu hoặc biện pháp sinh học.
- Vệ sinh đồng ruộng, diệt trừ cỏ dại là ký chủ phụ của rầy.
d. Bệnh khảm lá (Do Sugarcane Mosaic Virus – SCMV)
- Triệu chứng: Trên phiến lá xuất hiện những vệt hoặc đốm màu xanh nhạt, vàng nhạt xen kẽ với màu xanh bình thường của lá, tạo thành hình ảnh loang lổ như “khảm”. Mức độ biểu hiện triệu chứng tùy thuộc vào giống mía và chủng virus.
- Tác nhân gây bệnh: Do Sugarcane Mosaic Virus (SCMV) và một số virus khác. Bệnh lây truyền chủ yếu qua rầy mềm (Melanaphis sacchari) và qua hom giống nhiễm bệnh.
- Cách xử lý:
- Sử dụng giống kháng bệnh và hom giống sạch bệnh.
- Kiểm soát quần thể rầy mềm bằng thiên địch hoặc thuốc hóa học.
- Nhổ bỏ và tiêu hủy cây bị bệnh sớm.
- Không lấy hom giống từ những ruộng đã bị nhiễm bệnh.
e. Bệnh đốm vòng (Leptosphaeria sacchari)
- Triệu chứng: Ban đầu là những đốm nhỏ màu vàng nhạt trên lá, sau đó lớn dần thành hình bầu dục hoặc gần tròn, giữa đốm có màu nâu xám hoặc trắng xám, viền ngoài màu nâu đỏ hoặc tím đậm. Nhiều đốm liên kết lại làm lá bị cháy khô từng mảng lớn.
- Tác nhân gây bệnh: Do nấm Leptosphaeria sacchari. Bệnh phát triển thuận lợi trong điều kiện ẩm độ cao, nhất là vào mùa mưa.
- Cách xử lý:
- Trồng giống kháng bệnh.
- Bón phân cân đối, tránh bón thừa đạm.
- Vệ sinh đồng ruộng, tỉa bỏ lá già, lá bị bệnh nặng để tạo độ thông thoáng.
- Khi bệnh chớm xuất hiện và có nguy cơ lây lan mạnh, có thể phun các loại thuốc фунгицид phổ rộng theo khuyến cáo.
Thời điểm sâu bệnh hại cây mía phát triển mạnh
Hiểu rõ quy luật phát sinh, phát triển của sâu bệnh hại cây mía giúp chúng ta chủ động phòng ngừa hiệu quả hơn.
- Theo mùa:
- Mùa mưa (ẩm độ cao): Thường là thời điểm bùng phát các bệnh do nấm như than đen, thối đỏ thân, đốm vòng. Sùng đất (bọ hung, sùng trắng) cũng gây hại mạnh do đất ẩm.
- Mùa khô (nắng nóng): Các loài côn trùng chích hút như rệp sáp, rầy mềm thường phát triển mạnh. Sâu đục thân cũng có thể gây hại quanh năm nhưng thường tăng mật độ vào các đợt khô hạn xen kẽ.
- Giao mùa: Thời tiết thay đổi đột ngột cũng là yếu tố làm cây mía yếu đi, dễ bị sâu bệnh tấn công hơn.
- Theo giai đoạn sinh trưởng:
- Mía non (mới trồng, đẻ nhánh): Dễ bị sâu đục nõn, rầy mềm, bệnh trắng lá, bệnh than đen (nếu hom giống nhiễm bệnh).
- Mía vươn lóng: Thường bị sâu đục thân, rệp sáp, bệnh thối đỏ thân, bệnh đốm vòng.
- Mía chín – thu hoạch: Rệp sáp vẫn tiếp tục gây hại, ảnh hưởng chữ đường. Sâu đục thân gây gãy đổ.
- Mía gốc (lưu gốc): Nguy cơ tích lũy mầm bệnh và sâu hại từ vụ trước cao hơn, cần chú ý vệ sinh đồng ruộng kỹ sau thu hoạch.
Biện pháp phòng ngừa và xử lý sâu bệnh hại cây mía hiệu quả
Phòng bệnh hơn chữa bệnh! Áp dụng các biện pháp quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) là cách tốt nhất để bảo vệ ruộng mía một cách bền vững, giảm thiểu việc sử dụng thuốc hóa học.
- Quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) trên cây mía:
- Chọn giống tốt: Ưu tiên các giống mía khỏe, có khả năng kháng hoặc chống chịu được các loại sâu bệnh hại cây mía phổ biến tại địa phương.
- Xử lý hom giống: Ngâm hom trong nước nóng hoặc dung dịch thuốc фунгицид để tiêu diệt mầm bệnh tiềm ẩn.
- Canh tác sạch: Làm đất kỹ, cày sâu bừa kỹ để diệt trừ mầm sâu bệnh trong đất (sùng, nhộng). Vệ sinh đồng ruộng thường xuyên, thu gom và tiêu hủy tàn dư cây trồng sau thu hoạch.
- Cắt tỉa, vệ sinh vườn: Bóc tỉa lá già, lá khô, lá bị bệnh để tạo độ thông thoáng, giảm nơi ẩn náu của sâu bệnh (như rệp sáp) và hạn chế lây lan bệnh nấm.
- Luân canh cây trồng: Luân canh mía với cây họ đậu hoặc các cây trồng khác giúp cắt đứt vòng đời của nhiều loại sâu bệnh chuyên tính trên mía.
- Bảo vệ và sử dụng thiên địch: Tạo điều kiện cho các loài thiên địch có ích phát triển (ong mắt đỏ, bọ rùa, kiến vàng, nấm ký sinh…). Hạn chế sử dụng thuốc hóa học phổ rộng để bảo vệ chúng.
- Bón phân cân đối: Cung cấp đủ dinh dưỡng NPK và trung vi lượng giúp cây mía khỏe mạnh, tăng sức đề kháng. Tránh bón thừa đạm làm cây yếu, lá mềm, dễ bị sâu bệnh tấn công.
- Thăm đồng thường xuyên: Phát hiện sớm các triệu chứng sâu bệnh hại cây mía để có biện pháp xử lý kịp thời, tránh bùng phát thành dịch.
- Phun thuốc đúng cách: Khi cần thiết phải dùng thuốc bảo vệ thực vật, tuân thủ nguyên tắc 4 đúng (đúng thuốc, đúng liều lượng nồng độ, đúng lúc, đúng cách). Ưu tiên các loại thuốc sinh học, thuốc ít độc hại với môi trường và thiên địch.
“Theo Kỹ sư nông học Lê Minh Tuấn, việc chọn giống mía kháng bệnh và xử lý hom giống trước khi trồng là biện pháp phòng ngừa sâu bệnh hại cây mía hiệu quả và bền vững nhất. Đừng đợi đến khi sâu bệnh xuất hiện mới xử lý, hãy chủ động phòng từ đầu.”
- Ứng dụng công nghệ cao:
- Sử dụng máy bay nông nghiệp (drone) để phun thuốc bảo vệ thực vật giúp tiết kiệm thời gian, công sức, phun thuốc đều và chính xác hơn, đặc biệt hiệu quả trên những ruộng mía lớn, cao khó tiếp cận. [Ứng dụng drone phun thuốc cho cây mía]()
- Các công nghệ giám sát đồng ruộng bằng hình ảnh, cảm biến có thể giúp phát hiện sớm các vùng bị sâu bệnh hại. [Phòng trừ sâu bệnh bằng công nghệ cao]()
Lịch chăm sóc – phun phòng sâu bệnh hại cây mía định kỳ (Gợi ý)
Việc phun phòng định kỳ cần dựa trên tình hình thực tế tại ruộng mía và dự báo sâu bệnh của cơ quan chuyên môn. Dưới đây là lịch gợi ý mang tính tham khảo:
| Giai đoạn sinh trưởng | Thời điểm (Sau trồng) | Đối tượng phòng trừ chính | Biện pháp gợi ý |
|---|---|---|---|
| Mía non | 1 – 3 tháng | Sâu đục nõn, rầy mềm, bệnh than đen | Kiểm tra đồng ruộng, xử lý đất (nếu có sùng), phun trừ rầy/sâu khi cần thiết |
| Mía đẻ nhánh | 3 – 5 tháng | Sâu đục thân, rầy mềm, bệnh đốm lá | Bắt đầu bóc tỉa lá gốc, theo dõi sâu đục thân, phun phòng bệnh nấm nếu ẩm |
| Mía vươn lóng | 5 – 9 tháng | Sâu đục thân, rệp sáp, bệnh thối đỏ thân | Bóc tỉa lá già thường xuyên, kiểm tra rệp sáp, theo dõi sâu đục thân chặt chẽ |
| Mía chín | > 9 tháng | Rệp sáp, sâu đục thân (gây gãy đổ) | Duy trì vệ sinh đồng ruộng, kiểm tra mức độ rệp sáp |
| Sau thu hoạch | Ngay sau thu hoạch | Sâu non, nhộng, mầm bệnh tồn dư | Cày vùi gốc, xử lý tàn dư, vệ sinh đồng ruộng kỹ lưỡng |
Lưu ý: Lịch phun cụ thể cần điều chỉnh theo giống mía, điều kiện thời tiết, áp lực sâu bệnh thực tế tại địa phương và khuyến cáo của cán bộ kỹ thuật. [Tham khảo Kỹ thuật chăm sóc cây mía toàn diện]()
Kết luận
Sâu bệnh hại cây mía luôn là thách thức không nhỏ đối với bà con nông dân. Trong đó, sâu đục thân và bệnh than đen là hai đối tượng đặc biệt nguy hiểm, có khả năng gây thiệt hại lớn về năng suất và chất lượng. Tuy nhiên, bằng việc hiểu rõ đặc điểm của từng loại sâu bệnh, kết hợp với việc áp dụng đồng bộ các biện pháp quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) từ khâu chọn giống, làm đất, chăm sóc đến thu hoạch, chúng ta hoàn toàn có thể kiểm soát tốt tình hình.
Điều quan trọng nhất là sự chủ động: thăm đồng thường xuyên để phát hiện sớm, phòng ngừa ngay từ đầu và xử lý kịp thời khi sâu bệnh hại cây mía mới chớm xuất hiện. Đừng ngần ngại áp dụng những kiến thức này vào thực tế ruộng mía của mình và chia sẻ kinh nghiệm với những người xung quanh. Chúc bà con có những vụ mía thắng lợi, năng suất cao và chất lượng tốt!